Kriptoda Merkez Bankası olur mu?

Binance CEO’su Changpeng Zhao (CZ) normalde sağlam olan ama bugünlerde likidite (nakit) sorunu yaşayan merkezi borsaları kurtarmak için diğer oyuncularla birlikte bir fon kuracaklarını duyurdu. Yani CZ, adeta kripto piyasaları için bir merkez bankası oluşturmaya çalışıyor. Kripto para piyasalarının en büyük işlem hacimlerini merkezi borsalar taşıyor. Ancak bu borsalar müşteri fonlarını tamamen kontrol edebiliyor. Böylece zor durumda kaldıklarında müşteri fonları ile çok riskli yatırımlar yapabiliyorlar. Bu pozisyonlar ters giderse merkezi borsanın bilançosundaki delik daha da büyüyor. FTX vakasında birileri durumu fark etti ve herkes aynı anda parasını çekmeye kalktı. Sonuçta FTX önce çekimleri durdurmak sonra da iflas ilan etmek zorunda kaldı.

Aslına bakarsanız aynı durum İngiltere’de emeklilik fonlarının başına geldi. Ancak onlar FTX gibi batmadı çünkü İngiltere Merkez Bankası (BoE) fonları zor duruma sokan varlıkları satın aldı. Böylece varlık fiyatlarını yükselten BoE, emekli vatandaşların parasını kurtardı.

CZ’nin sektörün diğer büyük oyuncuları ile birlikte kurmayı düşündüğü fon da BoE gibi hareket edebilir mi? Büyük ihtimalle kurtarma ya da sigorta fonu, BoE benzeri bir merkez bankası kadar kuvvetli olamayacaktır. Çünkü Fed, ECB, BoJ ve BoE gibi majör merkez bankaları tüm dünyada kabul gören dolar, euro, yen ve sterlin gibi rezerv paraları, sıfır maliyet ile ve sınırsız bir şekilde üretebiliyor. Böylece herhangi bir sorun çıktığında her noktaya gereken tüm hacimle müdahale edebiliyorlar.

Oysa bir kripto kurtarma fonunun kaynakları büyük ihtimalle sınırlı olacaktır. Kendi coinini çıkarsa, bu coin klasik rezerv paralar gibi sınırsız olması gerekeceği için kripto dünyasında ciddiye alınmayacaktır. Kaynaklar sınırlı olursa fon, her sorun çıkan noktaya sınırsız hacimlerle müdahale edemeyecek; bu durumda yaşayacak ve ölecek kurumlar için karar vermesi gerekecektir. Elbette bu kararlar da müthiş tartışma ve eleştirilere yol açacaktır.

Klasik piyasalarda faaliyet gösteren merkezi banka ve fonlar için eninde sonunda bir merkez bankası gerekli hale gelir. Çünkü merkezi banka ya da fonlar müşteri varlıkları ile mutlaka aşırı risk alır ya da topladıkları varlıklardan çok daha fazla kredi açarlar. Büyük oyuncuların başkasının fonlarını kontrol ettiği merkezi yapıda, sınırsız para basma ya da borç verme yetkisine sahip nihai başvuru noktası olan bir merkezi kurum, kesinlikle şarttır. Ama merkez bankası sınırsız para üreterek sistemi daha büyük sorunlara doğru iter orası ayrı konu.

Kripto sektörüne dönecek olursak, burada da müşteri fonlarını kontrol yetkisine sahip büyük merkezi borsalar var oldukça bunları kurtaracak bir başka merkezi yapı ihtiyacı hep var olacaktır. Ancak bir kripto sigorta fonu sınırsız kripto para üretemeyeceği için klasik bir merkez bankası gibi her zaman her yerde kurtarma operasyonu yapamayabilir. Merkezi bir kurtarma noktası, belki sadece belirli durumlarda işe yarayan geçici bir çözüm olabilir.

Bu durumda çare aslında teknolojide gizli: Blokchainler yeterince hızlı ve ucuz hale geldiğinde, her aktörün fonlarının kontrolünü tamamen kendi elinde tuttuğu, merkezi borsalara güvenmek zorunda olmadığı, merkeziyetsiz işlem platformlarının hacmin çok büyük bir bölümünü oluşturduğu yeni bir kripto varlık piyasası kurulabilir. Erkan Öz/BTC