Perakende ve hızlı tüketimde ‘gündem’ yoğun

Son dönemlerde marketlerde yaşanan fiyat artışları gündemden düşmüyor. Marketlere yönelik yeni bir denetim dalgasının başlarken, bazı illerde market şubelerine mühür vuruldu. Rekabet Kurulu da market ve hızlı tüketim soruşturmasında sözlü savunmanın 6-7 Aralık’ta yapılacağını açıkladı. Sözlü savunmasının alınmasının ardından en geç 15 gün için karar açıklanıyor.

Enflasyonda yükselişle birlikte bazı ürünlerde olağanüstü fiyat artışlarına yönelik tartışmalar da yoğunlaştı. Salgın döneminde başlayan tartışma sürecinde, 2020 yılı içinde yasal altyapısı olmadığı halde market fiyatları üzerinde denetimler başlamıştı. Yasal altyapı ise salgının etkilerinin giderilmesi amacıyla düzenlendiği belirtilen 7244 sayılı yasayla getirildi. Bu yasa ile 6585 sayılı Perakende Ticaretin Düzenlenmesi Hakkında Kanuna, fahiş fiyat artışı, stokçuluk suç olarak konuldu ve bu suçu belirlemek üzere “Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu” oluşturuldu. Bu yılın başında da cezalar artırıldı.

2020 ve 2021 yıllarında ekonomi yönetimi, hatta Cumhurbaşkanı düzeyinde ürün ve marketlerin satış fiyatlarında ekonomik gerekçelere dayanmayan artışlar olduğu vurgulanarak sözlü uyarı ve yönlendirmeler yapıldı. Yasayla getirilen düzenleme sonrası oluşturulan Haksız Fiyatları Değerlendirme Kurulu 7 toplantı yaptı ve 56 milyon 602 bin TL ceza uyguladı.

Bütün bu süreçlerin dışında tartışmanın ilk başından beri –belki de tartışmaların fitilini ateşleyen- Rekabet Kurulu soruşturması da sessiz sedasız ilerledi. 2020 yılı Mayıs ayında Rekabet Kurulu daha önce resen başlattığı ön inceleme raporuna dayanarak 13 teşebbüs hakkında soruşturma açtı. Daha sonra eklenen şirketlerle birlikte soruşturma market zincirleri yanında, atıştırmalık, hızlı tüketim alanındaki gıda ve içecek devlerini de içine alarak 20 şirkete ulaştı.

Sözlü savunma aşamasına gelindi:
En geç 15 gün içinde karar açıklanacak

Marketlere yönelik yeni bir denetim dalgasının başladığı, hatta bazı illerde market şubelerinin mühürlendiği bir ortamda Rekabet Kurulu bu soruşturmanın sözlü savunmasının 6 ve 7 Aralık günlerinde yapılacağını açıkladı. Sözlü savunma alınması, Rekabet Kurulu’nun kararının yaklaştığı anlamına da geliyor. Kurul, sözlü savunmaları aldıktan sonra en geç 15 gün içinde kararını açıklıyor. Genellikle sözlü savunma sonrası Kurulun kararını açıklayacağı bir tarih de veriliyor.

Rekabet Kurulu’nun 20 şirkete yönelik soruşturması “uyumlu eylem” olarak bilinen Kanunun 4. Maddesi kapsamında açıldı. Madde, doğrudan veya dolaylı olarak, bir mal veya hizmet piyasasında rekabeti engelleme, bozma, kısıtlama amacını taşıyan veya bu etkiyi doğurabilecek anlaşma, uyumlu eylem, birlik kararlar veya eylemlerini yasaklıyor. Eylemler, fiyat, maliyet, kar üzerinde anlaşma, Pazar paylaşma-kontrol, arz veya talebin kontrolü, rakiplere yönelik zorlaştırma, kısıtlama, boykot vb. yollarla pazara giriş ve çıkışı engelleme, eşit koşuldaki kişilere farklı muamele, ticari teamüllere aykırı olarak bir mal ve hizmetin alınmasını diğer bir mal veya hizmetin alınmasına şart koşma gibi eylemleri de suç olarak sıralıyor. Ayrıca madde bu eylemlere yönelik fiziki anlaşma olmadığı durumlarda, fiyat değişimleri, arz-talep dengesi dışındaki bölgesel durumlar, kısıtlanan piyasalara benzerlikler gibi durumları ortaya koyduğunda bunun suç delili olmasına imkan sağlıyor.

Soruşturmaya konu eylem iddiaları

Rekabet Kurulu 2020’de soruşturmayı başlatırken hızlı tüketim ve perakende sektöründeki bu şirketlere yönelik ön incelemelerde soruşturmaya taraf olmayan üretici ve tedarikçilerin alt pazarda yer alan önde gelen perakende zincirleri arasında geleceğe dönük fiyat belirleme, yeni fiyatlara geçiş tarihlerinde ortak tavır, dönemsel aktivite ve kampanyalar gibi hassas bilgilerin paylaşımında aracı kullanarak ortak hareket ettiği, ortak fiyat belirlediği ya da fiyat geçişlerini koordine ettiği iddiasını kamuoyuna açıkladı.

Bu alandaki bir başka tartışma, resmi olarak tartışmaya açılmasa da basın aracılığıyla kamuoyuna yansıyan, e-pazaryeri, e-platform gibi online ticaret sektörüne yönelik benzer kısıtlama yanında sektör regülasyonunu da içeren taslakla yapıldı. Tartışma yaratan taslağa yönelik resmi bir ilerleme olmadı.

Hızlı tüketim ve market zincirleri tatışması Ticaret Bakanlığı denetimi yanında, Rekabet Kurulu’nun da kararıyla yeni bir boyut kazanacak. Bu iki sektör enflasyon ortamında bu baskı unsurları arasında kendine yön çizecek

Rekabet Kurulu soruşturmasına konu şirketler şöyle:

1-Beypazarı İçecek Pazarlama Dağ. Amb. Tur. Pet. İnş. San. ve Tic. AŞ
2-Coca-Cola Satış ve Dağıtım AŞ
3-Doğanay Gıda Tarım ve Hayvancılık San. Tic. AŞ
4-Düzey Tüketim Malları Sanayi Pazarlama ve Ticaret AŞ
5-Eti Gıda Sanayi ve Ticaret AŞ
6-Glaxosmithkline Tüketici Sağlığı AŞ
7-Kent Gıda Maddeleri Sanayi ve Ticaret AŞ
8-Frito Lay Gıda Sanayi ve Ticaret AŞ
9-Pepsi Cola Servis ve Dağıtım Limited Şirketi
10-Red Bull Gıda Dağıtım ve Pazarlama Ticaret Limited Şirketi
11-Unmaş Unlu Mamuller Sanayi ve Ticaret AŞ
12-BİM Birleşik Mağazalar AŞ
13-Haribo Şekerleme Sanayi ve Ticaret Ltd. Şti.
14-CarrefourSA Carrefour Sabancı Ticaret Merkezi AŞ
15-Migros Ticaret AŞ
16-Yeni Mağazacılık AŞ (A101)
17-Horizon Hızlı Tüketim AŞ
18-Pasifik Tüketim Ürünleri Satış ve Ticaret AŞ
19-Şok Marketler Ticaret AŞ ve Pasifik Tüketim Ürünleri
20-Şölen Çikolata Gıda Sanayi ve Ticaret AŞ

ekonomim.com/Mehmet Kaya